Fayyum Portreleri

              Bilinen ilk yağlıboya portreler, Fayyum Portreleridir.  Yeraltı mezarlıklarında bulunan bu portreler, portre sahibi öldüğünde mumyasına iliştirilmek üzere yapılmışlar ve  19. yüzyılın sonun da Feyyum eyaletinde- Nil'in seksen kilometre batısısnda , Memfis ve Kahire'nin güneyinde , bir gölün etrafına yayılmış " Mısır'ın Bahçeleri" denilen bereketli topraklarda ortaya çıkarılmışlardır. Bunlar şehirli orta sınıf meslek erbablarını portreleridir- öğretmen, asker, sporcu, tüccar, çiçekçi... 

Feyyum Portreleri

         Fayyum portreleri melez bir sanat formuna aittirler, çünkü resimler  Mısır, Yunan ve Roma üslup ve geleneklerinin karışımıdırlar. Tarihte o döneme baktığımızda, M.Ö. 332 yılında Büyük İskender tarafından fethedilen Mısır , bu tarihten itibaren Yunan Ptolemaois hanedanları tarafından yaklaşık 300 yıl boyunca  yönetilmiştir. Bu dönemde yerli Mısırlıların çoğu İskender ile birlikte savaşmaya gelip geri dönmeyen Yunan askerler ve ülkenin diğer bölgelerinden göçmüş köylü ve zanaatkarlardı. M.Ö. 31 yılında Octavianus komutasındaki Roma ordusuyla , Antonius ve Kleopatra yönetimindeki orduların arasında gerçekleşmiş olan Aktium  Savaşı ile Mısır, Roma'nın bir eyaleti haline gelmiştir. Bundan sonra Mısır, Roma kültürünün etkisine girmiştir.

            Fayyum portreleri M.S. 1-3. yüzyılları arasında, Mısır'ın Roma valileri tarafından yönetildiği, yaşayanların Yunanlı, Helen, Romalı ve Mısırlı olduğu ,  kültürel karmaşıklığın olduğu dönemde yapılmışlardır.  Portrelerde poz verenlerin giysileri, saç biçimleri, mücevherleri Roma'daki son modaya uygundu. Portreleri yapan Yunanlar, M.Ö. 4. yüzyılda yaşamış Yunan usta Apelles'in kurduğu gelenekten gelen doğalcı bir teknik kullanmışlardır ve bu portreler Mısırlılara has bir cenaze ritüelinin kutsal nesneleriydi. 

Feyyum Resimleri

          Bunlar, tahtanın üzerine resmedilmişlerdir- çoğunluğu ıhlamur ağacına, bazılarıysa pamuklu kumaş üzerine. Bir kısmı zamklı boya ile yapılmıştır, çoğunluk ise ankostik, yani balmumuyla karıştırılmış boya; balmumu saf haldeyse ısıtılarak karıştırılıyor, sıvı haldeyse soğuk olarak.  ressamlar yaldız dışında sadece dört renk kullanmışlardır; siyah, kırmızı ve iki farklı aşı boyası.Bütün renkli Mısır figürleri ebedi bir profil şeklinde resmedilmiştir, Mısırlıların ölümden sonra yaşamın kusursuz bir şekilde sürmesi kaygısına uygun bir seçimdir bu. 

Feyyum Resimleri

       Fayyum Portrelerinin resim olarak ikili bir işlevleri varmış: Çakal başlı tanrı Anubis'le Osiris Krallığı'na yapacakları yolculukta ölülerin kimliğini gösteriyorlarmış , pasaport fotoğrafları gibi; ikinci işlevleri ise , acılı aile için kaybettiklerinden bir yadigar olması. Cesedin mumyalanması yetmiş gün sürermiş ve bazen bu işlemin ardından mumya evde bir duvara dayanır, nekropolise yerleştirilene kadar ailenin üyesi olmaya devam ederlermiş. 

        Batıdaki portre sanatında , portresi yapılan insanların görünümü ile birlikte toplumsal konumları da resmedilmiş hem yaşanan o anda, hem de gelecekte varlıklarını kanıtlamak üzere yapılmışlardır.  Fayyum portreleri ise insanlar yaşarken, öldüklerinde birlikte gömülmek üzere , gelecekte görülmemek üzere yapılmışlardır, bunlar geleceği olmayan imgelerdi. 

Kaynak: Sanatla Direniş, John Berger

Resimler: Vikimedia